نفوذ روس به شرق دریای خزر و عکس العمل انگلیس در مقابل آن

شرق دریای خزر در نیمه دوم قرن نوزدهم از اهمیت استراتژیکی ویژه ای برخوردار بود و با توجه به گسترش استعماری روس و انگلیس در منطقه و تهدید منافع یکدیگر اهمیت این منطقه دوچندان شد. روسها برای دستیابی به هند و انگلیسها برای جلوگیری از پیشروی روسیه به سمت هند، درصدد گسترش نفوذ خود در شرق دریای خزر برآمدند. عوامل تحریک کننده روس ها برای اتخاذ چنین تصمیمی در دو بخش قابل بررسی است. رقابت با انگلستان و همچنین قابلیت های بازرگانی و اقتصادی در شرق دریای خزر بود که لزوم نفوذ روسیه در آن مناطق را ضروری ساخت. روسیه در آغاز نفوذ، به بررسی اوضاع حکومت های شرق دریای خزر پرداخت. توجه دوباره روسیه در شرق دریای خزر با پیشروی نظامی بود در آغاز پیشروی نظامی، تصرف تاشکند موفقیت بزرگی برای روس ها به شمار می رفت و روند این پیروزی ها تا اشغال مرو کماکان ادامه یافت و روسیه توانست تمامی حکومت های شرق دریای خزر را به تصرف درآورد. انگلیسی ها هر چند که از تصرف این حکومت ها توسط روسها نگران بودند اما به دلیل آنکه منافع چندانی در آنجا نداشتند ترجیح دادند که عکس العملی جدی نشان ندهند. وقتی روسیه شروع به نفوذ در افغانستان نمود. انگلیس در این موقع از نزدیک شدن روسیه به هند احساس خطر نمود و با اشغال افغانستان، تحمیل قرارداد مرزی افغانستان با روسیه، تسلط بر سیاست خارجی افغانستان، ممانعت از نفوذ روس در شرق ایران و سرانجام با پیمان 1907م. مانع از پیشروی بیشتر روسیه در جهت هند شد. دستیابی و یا تهدید هندوستان در راستای رقابت با انگلستان و به دست آوردن منابع سرشار ثروت در شرق دریای خزر از عمده ترین علل نفوذ روسیه و همچنین ممانعت انگلیس از نزدیک شدن روسیه به هندوستان مهمترین دلیل مخالفت انگلیس نسبت به نفوذ روس در شرق دریای خزر در دوره زمانی مدنظر این رساله است.